Uogólnione zaburzenie lękowe (GAD): objawy, rozpoznanie, leczenie

Objawy psychiczne i somatyczne

Trzonem GAD jest nadmierny, uogólniony niepokój i zamartwianie się występujące „przez większość dni” przez co najmniej kilka miesięcy, trudne do kontrolowania oraz dotyczące wielu sfer (zdrowie, praca, relacje, finanse).

Najczęstsze objawy psychiczne

• „Krążące” zamartwianie się (ruminacje), trudne do zatrzymania
• Napięcie, drażliwość, poczucie „bycia na krawędzi”
• Trudności z koncentracją, uczucie „mgły poznawczej”
• Problemy ze snem (trudność z zasypianiem, wybudzenia)

Najczęstsze objawy somatyczne

• Napięcie mięśni, bóle barków/pleców, zaciskanie szczęk
• Kołatania serca, przyspieszony oddech, potliwość
• Dolegliwości trawienne (nudności, biegunki, zespół jelita nadwrażliwego)
• Przewlekłe zmęczenie, ból napięciowy głowy

Kryteria rozpoznania

DSM-5-TR: nadmierny lęk i zamartwianie się przez ≥ 6 miesięcy, trudne do kontrolowania, dotyczące wielu wydarzeń/aktywności, z co najmniej 3 z 6 objawów: niepokój/napięcie, męczliwość, trudności z koncentracją, drażliwość, napięcie mięśniowe, zaburzenia snu. Objawy powodują klinicznie istotne cierpienie lub upośledzenie funkcjonowania i nie wynikają z substancji/stanu somatycznego.

ICD-10/ICD-11: zbliżone ujęcie – utrwalony, uogólniony lęk z objawami autonomicznymi i napięciowymi przez kilka miesięcy; w ICD-11 większy nacisk na przewlekłą nadmierną troskę i niespecyficzny lęk.

Różnicowanie i współchorobowość

• Inne zaburzenia lękowe: napadowe lęki (panika), fobie swoiste/społeczne, OCD (natrętne myśli i przymusy – inna jakość myśli niż „troska”).
• Depresja: bardzo częsta współchorobowość; w depresji dominują obniżony nastrój/anhedonia, w GAD – napięcie i zamartwianie.
• ADHD u dorosłych: może nasilać poczucie „rozbiegania” i trudności z uwagą.
• Stany somatyczne: nadczynność tarczycy, arytmie, POChP, ból przewlekły – wymagają wykluczenia.
• Używki i leki: kofeina, stymulanty, odstawienie benzodiazepin/alkoholu, steroidy.

Kiedy zgłosić się do specjalisty

• Objawy ≥ 6 tygodni i ograniczają codzienne funkcjonowanie
• Współwystępują bezsenność, napady paniki, objawy depresyjne
• Pojawia się myślenie rezygnacyjne/samobójcze (pilna konsultacja psychiatryczna/izba przyjęć)
• Wcześniejsze samodzielne próby (higiena snu, redukcja kofeiny) nie pomagają

Leczenie: co działa najlepiej

Psychoterapia (pierwsza linia)

• CBT (terapia poznawczo-behawioralna): restrukturyzacja zmartwień, ekspozycja na niepewność, trening rozwiązywania problemów, relaksacja – skuteczność potwierdzona licznymi metaanalizami.
• MBCT/MBSR (uważność): redukcja ruminacji, poprawa tolerancji na dyskomfort.
• ACT i metapoznawcza terapia zmartwień (MCT): praca z relacją do myśli i „troską o troskę”.

Farmakoterapia

• SSRI/SNRI: escitalopram, paroksetyna, sertralina, wenlafaksyna, duloksetyna – leczenie przez wiele miesięcy; efekt po 2–6 tygodniach.
• Buspiron, pregabalina: rozważane w wybranych przypadkach.
• Benzodiazepiny: nie zalecane przewlekle (ryzyko tolerancji, uzależnienia) – krótkoterminowo w wyjątkowych sytuacjach.

Styl życia i narzędzia wspierające

• Higiena snu i ograniczenie kofeiny/nikotyny; regularny ruch (3–5 razy/tydz.)
• Ćwiczenia oddechowe (np. 4-7-8), relaksacja mięśni Jacobsona
• Dziennik zmartwień + „okno troski” (15–20 min/dzień na planowanie zamiast całodniowego martwienia się)
• Aplikacje z elementami CBT/uważności jako uzupełnienie (nie zamiast terapii)

Mini-program samopomocy (4 tygodnie)

1. Tydzień 1: monitoruj zmartwienia (co, kiedy, jak długo, co pomogło); ogranicz kofeinę; 10 min oddechu przeponowego/dzień.
2. Tydzień 2: wprowadź „okno troski” (codziennie o stałej porze); zacznij 3×/tydz. 20–30 min aktywności.
3. Tydzień 3: restrukturyzacja poznawcza (zapisz myśl – dowody za/przeciw – alternatywa); 2 ćwiczenia uważności/dzień (np. skan ciała 5 min + uważne jedzenie).
4. Tydzień 4: ekspozycja na niepewność (małe eksperymenty behawioralne), plan podtrzymujący (co działa – jak utrzymać – co zrobię w razie nawrotu).

Uwaga: jeśli nastrój spada lub nasila się bezsenność/napady paniki – skonsultuj się wcześniej.

FAQ

Ile trwa leczenie GAD?

CBT zwykle 12–20 sesji; farmakoterapia często 6–12 mies. po uzyskaniu poprawy, z decyzją o wygaszaniu wspólnie z psychiatrą.

Czy GAD „da się wyleczyć”?

Tak – u wielu osób objawy znacząco się zmniejszają lub ustępują. Kluczowe są: dobra diagnoza, właściwe leczenie i profilaktyka nawrotów.

Źródła

1. NICE. Generalised anxiety disorder and panic disorder in adults: management (CG113) (aktualizacje).
2. Baldwin DS, et al. Evidence-based pharmacological treatment of GAD, Int J Neuropsychopharmacol.
3. Hunot V, et al. Psychological therapies for GAD, Cochrane Review.
4. APA (American Psychiatric Association). DSM-5-TR.